第36届中国北京国际礼品、赠品及家庭用品展览会

Cách m?ng H?i giáo Iran
M?t ph?n c?a N? l?c l?p hi?n ? Iran và Chi?n tranh L?nh
Bi?u tình r?m r? t?i College Bridge, Tehran
Ngày	7 tháng 1 n?m 1978 - 11 tháng 2 n?m 1979
??a ?i?m	Iran
Nguyên nhan	B?t m?n v?i s? cai tr? c?a Shah S? l?u ?ày c?a Ruhollah Khomeini B?t c?ng x? h?i ??ng c? t?n giáo và ly do khác
M?c tiêu	L?t ?? tri?u ??i Pahlavi
Hình th?c	Bi?u tình T?ng ?ình c?ng Kháng chi?n
K?t qu?	L?t ?? Shah và ch? ?? quan ch? Cu?c kh?ng ho?ng d?u m? n?m 1979 Hi?n pháp C?ng hòa H?i giáo Iran thay th? cho Hi?n pháp Ba T? n?m 1906 b?ng tr?ng c?u dan y Ayatollah Ruhollah Khomeini tr? thành L?nh t? t?i cao m?i c?a Iran Kh?ng ho?ng con tin Iran Bùng n? Chi?n tranh Iran–Iraq H?p nh?t Cách m?ng Iran
Các phe trong cu?c xung ??t dan s?
百度 沈翔全面回顾了2017年市社科联的工作情况，并对2018年度的总体思路和重点工作进行安排部署。 ?? qu?c Iran H?i ??ng Regency (Iran) ??ng Rastakhiz Quan ??i Hoàng gia (Iran) V? binh Hoàng gia (Iran) SAVAK Shahrbani Chính ph? Iran H?i ??ng Cách m?ng H?i giáo Chính ph? lam th?i Iran Các t? ch?c c?a Cách m?ng Iran Liên ?oàn sinh viên Iran H?i sinh viên H?i giáo Hi?p h?i giáo s? ??ng Liên minh H?i giáo H?i giáo Fada'iyan-e Mojahedin Phong trào c?a ng??i H?i giáo JAMA M?t tr?n qu?c gia (Iran) Phong trào t? do Iran ??ng qu?c gia Iran ??ng Tudeh c?a Iran T? ch?c nhan dan Mujahedin Liên minh dan quan c?ng s?n Peykar T? ch?c dan quan du kích Fedai
Nhan v?t th? l?nh
Mohammad Reza Shah Th? t??ng Jamshid Amouzegar Jafar Sharif-Emami Gholam Reza Azhari Shapour Bakhtiar L?nh ??o SAVAK Nematollah Nassiri  Nasser Moghaddam  Ch? huy Gholam Reza Azhari Abbas Gharabaghi Gholam Ali Oveissi Ruhollah Khomeini Mehdi Bazargan Morteza Motahari
Th??ng vong
183 ng??i bi?u tình và tù nhan b? gi?t

Cách m?ng H?i giáo Ayatollah Khomeini tr? v? sau th?i gian l?u vong

Articles Th?i gian bi?u c?a Cách m?ng H?i giáo Các nguyên nhan c?a Cách m?ng H?i giáo Các l?nh ??o c?a cu?c cách m?ng Ruhollah Khomeini Ali Shariati Mortaza Motahhari Mohammad Beheshti Mostafa Chamran Sadegh Ghotbzadeh Ebrahim Yazdi Ali Khamenei Mehdi Bazargan Musavi Ardabili Mohammad Javad Bahonar Mahmoud Taleghani Mahdavi Kani Yadollah Sahabi Các t? ch?c và ??ng phái tham gia cu?c cách m?ng: Tudeh Party of Iran Phong trào T? do Iran Combatant Clergy Association OIPFG IPFG People's Mujahedin of Iran Mojahedin of the Islamic Revolution Organization ??ng C?ng hòa H?i giáo Muslim Student Followers of the Imam's Line Các nhóm du kích Iran Các chính quy?n và c? quan chính th?c c?a cu?c cách m?ng: Chính ph? Lam th?i Iran C?ng hòa H?i giáo C?nh v? Cách m?ng H?i giáo Basij H?i ??ng Chuyên gia Hi?n pháp Các s? ki?n Phong trào 15 Khordad Ngày th? sáu ?en t?i Kh?ng ho?ng con tin Iran Các m?ng V?n hóa H? t? t??ng c?a Cách m?ng H?i giáo Guardianship of the Islamic Jurists Gharbzadegi

Cách m?ng H?i giáo (hay còn ???c bi?t v?i tên Cách m?ng Iran ho?c Cách m?ng H?i giáo Iran, Ti?ng Ba T?: ?????? ??????, Enghelābe Eslāmi) là cu?c cách m?ng ?? bi?n Iran t? m?t ch? ?? quan ch? ??c tài do Shah Mohammad Reza Pahlavi ??ng ??u tr? thành m?t qu?c gia th?n quy?n d??i s? l?nh ??o c?a Ayatollah Ruhollah Khomeini, ng??i l?nh ??o cu?c cách m?ng và là ng??i khai sinh ra n??c C?ng hòa H?i giáo. M?t s? báo chí H?i giáo g?i ?ay là "cu?c cách m?ng v? ??i th? ba trong l?ch s?", sau Cách m?ng Pháp và Cách m?ng Tháng M??i Nga, và là s? ki?n "bi?n ch? ngh?a H?i giáo thành l?c l??ng chính tr?... t? Maroc ??n Malaysia".

M?c dù có ng??i cho r?ng cu?c cách m?ng v?n còn ti?p di?n, kho?ng th?i gian c?a nó có th? ???c tính t? khi b?t ??u tháng 1 n?m 1978, v?i các cu?c tu?n hành l?n kêu g?i l?t ?? Shah, và k?t thúc v?i s? phê chu?n Hi?n pháp chính tr? th?n quy?n m?i, trong ?ó Khomeini tr? thành L?nh ??o T?i cao c?a qu?c gia vào tháng 12 n?m 1979. Trong kho?ng th?i gian ?ó, Mohammad Reza Pahlavi ?? r?i kh?i Iran vào tháng 1 n?m 1979 sau m?t lo?t cu?c ?ình c?ng và tu?n hành làm tê li?t ??t n??c, vào ngày 1 tháng 2 n?m 1979 Ayatollah Khomeini quay l?i Tehran trong s? chào ?ón c?a hàng tri?u ng??i H?i giáo Iran. S? s?p ?? cu?i cùng c?a tri?u ??i Pahlavi di?n ra th?i gian ng?n sau ?ó vào ngày 11 tháng 2 khi gi?i quan s? Iran tuyên b? r?ng h? "trung l?p" sau khi l?c l??ng du kích và phi?n quan áp ??o l?c l??ng trung thành v?i Shah trong tr?n ?ánh có v? trang ngay trên ???ng ph?. Iran chính th?c tr? thành m?t n??c c?ng hòa H?i giáo vào ngày 1 tháng 4 n?m 1979 khi ng??i dan Iran phê chu?n quy?t ??nh này trong m?t cu?c tr?ng c?u dan y toàn qu?c v?i s? ?ng h? áp ??o.

Cu?c cách m?ng b?t th??ng ? s? ng?c nhiên mà nó t?o ra trên toàn th? gi?i: nó thi?u r?t nhi?u ??ng c? th?ng th??ng c?a m?t cu?c cách m?ng - th?t b?i trong m?t cu?c chi?n tranh, m?t cu?c kh?ng ho?ng kinh t?, cu?c n?i d?y c?a n?ng dan, ho?c s? b?t m?n c?a gi?i quan s?; l?i t?o ra m?t s? thay ??i sau s?c v?i t?c ?? th?n k?; l?t ?? m?t ?? ch? ???c cho là có s? b?o h? m?nh m? c?a l?c l??ng v? trang và các d?ch v? b?o an ???c ??u t? d?i dào; và ?? thay th? m?t v??ng tri?u c? ??i ?? t?n t?i h?n 2.000 n?m b?ng m?t ch? ?? chính tr? ??c tài th?n quy?n d?a trên Lu?t H?i giáo (hay velayat-e faqih). K?t qu? c?a nó - m?t n??c C?ng hòa H?i giáo "d??i s? l?nh ??o c?a m?t h?c gi? t?n giáo l?u vong 80 tu?i quê ? Qom" — là, nh? m?t h?c gi? ?? nói, "r? ràng là m?t s? c? c?n ???c gi?i thích..."

Kh?ng quá ??c bi?t nh?ng m?nh m? h?n ?ó là cu?c tranh c?i v? k?t qu? c?a cu?c cách m?ng. ??i v?i m?t s? ng??i theo ??o H?i thì ?ó là th?i ??i c?a ch? ngh?a anh hùng và s? hy sinh ?? s?n sinh ra m?t h?t nhan c?a th? gi?i các qu?c gia H?i giáo - "m?t m? hình hoàn h?o v? cu?c s?ng huy hoàng, nhan ??o và thiêng liêng... cho t?t c? con ng??i trên th? gi?i". ? thái c?c khác, nh?ng ng??i Iran ph?n ??i ch? ?? gi?i thích cu?c cách m?ng là th?i ?i?m mà "chúng ta ?? m?t trí trong m?t vài n?m", và là m?t h? th?ng "h?a h?n v?i chúng ta thiên ???ng, nh?ng... t?o ra m?t ??a ng?c trên tr?n gian".

Nguyên nhan cu?c cách m?ng

?? có nhi?u l?i gi?i thích v? nguyên nhan t?i sao cu?c cách m?ng l?i di?n ra và thành c?ng, trong ?ó bao g?m nh?ng hành ??ng c?a Shah và nh?ng sai l?m cùng thành c?ng c?a các l?c l??ng chính tr? khác nhau:

• Ch? ?? c?a Shah kh?ng ???c nh?ng tín ?? H?i giáo Shia ?a chu?ng: Gi?i giáo s? H?i giáo cho r?ng Shah ch?u ?nh h??ng l?n - n?u kh?ng nói là con r?i - c?a th? l?c phi H?i giáo ph??ng Tay (Hoa K?), nh?ng ng??i này tin r?ng n?n v?n hóa c?a nó "?ang làm ? u? ??t n??c Iran"; r?ng ch? ?? c?a Shah "ng?t ng?t, th?i nát, và ng?ng cu?ng".
• S? th?t b?i v? chuyên m?n c?a ch? ??: tình tr?ng th?t c? chai, thi?u h?t và l?m phát, c?a ch??ng trình kinh t? quá tham v?ng c?a ch? ??; s? th?t b?i c?a các l?c l??ng b?o an c?a ch? ?? khi ??i phó v?i s? ph?n kháng và bi?u tình; c?u trúc quy?n l?c hoàng gia quá t?p trung.
• S? phát tri?n c?a phong trào ph?c h?ng H?i giáo ch?ng l?i Tay ph??ng hóa và nh?n th?y Ayatollah Khomeini là ng??i k? t?c b??c ?i c?a Imam dòng Shi'a Husayn ibn Ali, và Shah là m?t phiên b?n hi?n ??i c?a k? thù c?a Hussein, b?o chúa Yazid I;
• Vi?c ?ánh giá th?p phong trào H?i giáo c?a Ayatollah Khomeini t? Shah - ng??i cho r?ng chúng ch? là m?i ?e d?a nh? - và t? c? nh?ng ng??i k? t?c ?ang ch?ng l?i Shah - cho r?ng nh?ng ng??i theo ch? ngh?a Khomeni ch? ?áng ??ng ch?u rìa.

B?i c?nh cu?c cách m?ng

Ch? ngh?a ch?ng thuy?t giáo quy?n c?a v??ng tri?u Pahlavi

Sau Cách m?ng L?p hi?n Iran n?m 1906, hi?n pháp ??u tiên c?a Iran b?t ??u có hi?u l?c, do Qu?c h?i th?ng qua. Hi?n pháp ?? quy ??nh m?t v? trí ??c bi?t cho ??o H?i dòng Shi'a th? m??i hai. Hi?n pháp tuyên b? r?ng ??o H?i là qu?c giáo c?a Iran, trong ?ó ghi r? r?ng gi?i tu s? Shi'a là ng??i quy?t ??nh xem các lu?t do Qu?c h?i th?ng qua có "hòa h?p v?i các nguyên t?c c?a ??o H?i" hay kh?ng, và s? có m?t ?y ban các t?ng l? ?? th?ng qua t?t c? các lu?t, ??ng th?i yêu c?u Shah ph?i tích c?c ?ng h? ??o H?i dòng Shi'a th? m??i hai, và trung thành tri?t ?? các nguyên t?c c?a nó.

Tuy nhiên, sau s? h?ng v??ng c?a v??ng tri?u Pahlavi, Reza Pahlavi, noi g??ng Atatürk cùng th?i v?i ?ng, ?? c? g?ng th? t?c hóa và Tay ph??ng hóa Iran. ?ng t??c b?t quy?n l?c c?a gi?i t?ng l? Shi'a, ch?m d?t các ?i?u lu?t H?i giáo và m? r?ng quy?n l?i cho ng??i ph? n?. Reza Pahlavi ?? c? g?ng th? t?c hóa Iran b?ng cách b? qua hi?n pháp mang tính t?n giáo. ??n gi?a th?p niên 1930, cách tr? vì c?a Reza Shah ?? t?o ra s? b?t m?n l?n ??i v?i các t?ng l? dòng Shi'a trên kh?p Iran, do ?ó t?o ra kho?ng cách gi?a các t? ch?c t?n giáo và chính quy?n. ?ng c?m trang ph?c truy?n th?ng c?a Iran dành cho ?àn ?ng l?n ph? n?, và ?ng h? l?i ?n m?c ph??ng Tay. Nh?ng ph? n? ch?ng l?i vi?c tháo m?ng che m?t s? b? bu?c tháo b? và xé m?ng. ?ng th?c thi nhi?u chính sách nh?m thúc ??y bình ??ng gi?i: Ph? n? Iran l?n ??u ???c phép theo h?c t?i các tr??ng ??i h?c lu?t và y., vào n?m 1934 m?t ??o lu?t ?? ??t ra kho?n ti?n ph?t r?t n?ng cho các r?p chi?u phim, nhà hàng và khách s?n kh?ng ph?c v? cho khách hàng là n? gi?i . Các bác s? t?i Iran l?n ??u tiên ???c phép m? x? c? th? ng??i cho m?c ?ích nghiên c?u và ch?a b?nh. ?ng ??i x? m?t cách m?nh m? v?i nh?ng k? ch?ng ??i các chính sách này: quan ??i ???c g?i ?i tàn sát nh?ng k? ch?ng ??i t?i ??n th? và nh?ng ng??i du m?c t? ch?i ??nh c?. Các t? báo cánh t? và t?n giáo ??u b? ?óng c?a và có th? b? t?ng giam. Trong m??i sáu n?m tr? vì c?a Reza Shah, nh?ng d? án l?n nh? ???ng s?t xuyên Iran ?? ???c xay d?ng, giáo d?c hi?n ??i ?? ???c gi?i thi?u và ??i h?c Tehran, tr??ng ??i h?c ??u tiên c?a Iran, ?? ???c thành l?p. S? l??ng các nhà máy c?ng nghi?p hi?n ??i t?ng g?p 17 l?n d??i Reza Shah, và t?ng chi?u dài ???ng cao t?c ? Iran t?ng t? 2.000 ??n 14.000 d?m.

Th?p niên 1940: ??c Shah ??t t?i quy?n l?c

Shah Mohammad Reza Pahlavi ??t ???c quy?n l?c vào n?m 1941 sau khi h? b? ph? hoàng, Reza Shah, nh? m?t cu?c xam l??c c?a quan ??i Anh và Liên X? vào n?m 1941. Reza Shah, m?t quan nhan, n?i ti?ng vì quy?t tam hi?n ??i hóa Iran và s? thù ??ch c?a ?ng v?i gi?i t?ng l? (ulema). Shah Mohammad Reza Pahlavi n?m gi? quy?n l?c t? n?m 1941 cho ??n cu?c cách m?ng 1979 dù ?? tr?i qua s? gián ?o?n ng?n vào n?m 1953, khi ?ng ph?i ??i m?t v?i m?t n? l?c cách m?ng. Vào n?m 1953 ?ng ?? b? tr?n kh?i ??t n??c sau khi xu?t hi?n s? tranh giành quy?n l?c gi?a ?ng và Th? t??ng Mohammad Mossadegh, ng??i ?? qu?c h?u hóa các m? d?u c?a ??t n??c và ?ang tìm cách qu?n ly quan ??i. Mossadegh ???c b?u vào chi?c gh? th? t??ng th?ng qua m?t cu?c b?u c? dan ch?. Nh? cu?c ??o chính do CIA và MI6 gi?t day, có m?t danh Chi?n d?ch Ajax, Mossadegh b? l?t ?? và b?t giam, còn ??c Shah thì quay tr? l?i ngai vàng. T? t??ng c?a m?t s? ng??i Iran v?n cho r?ng hành ??ng l?t ?? này là s? phá ho?i ti?n trình dan ch? c?a Iran. Tuy v?y vào th?i ?i?m ?ó Mossadegh c?ng ?ang am m?u tr? thành nhà ??c tài c?a Iran th?ng qua vi?c ki?m soát quan ??i, nhi?u ??i th? chính tr? ?? b? ?ng ta b? tù, và ?ng ta c?ng ?? thành l?p m?t liên minh kh?ng chính th?c v?i ??ng C?ng s?n Iran (Tudeh) . ??n gi?a n?m 1953, Mossadegh quy?t ??nh gi?i tán Ngh? vi?n Iran d?a theo k?t qu? c?a m?t cu?c tr?ng c?u dan y gian l?n. Tr? trêu thay, hành ??ng phi dan ch? này c?a m?t th? t??ng ???c b?u c? dan ch? ?? d?n ??n m?t chu?i các s? ki?n d?n ??n s? s?p ?? c?a ?ng ta .

Gi?ng nh? ph? hoàng Reza Shah, Shah Mohammad Reza Pahlavi c? g?ng hi?n ??i hóa và Tay ph??ng hóa m?t qu?c gia b? trì tr? nghiêm tr?ng b?i n?n chính tr? H?i giáo b?o th?. Nh? l?i R. Kapuchinsky kh?ng ??nh, nh?ng n? l?c này b? ng?n tr? b?i s? thi?u giáo d?c c?a l?c l??ng lao ??ng ? Iran và kho?ng cách quá l?n v? c? s? h? t?ng c?ng nghi?p và k? thu?t. ?ng v?n duy trì m?i quan h? than c?n v?i Hoa K? và m?t s? qu?c gia ph??ng Tay khác, và th??ng ???c các chính quy?n t?ng th?ng Hoa K? ghi nh?n vì các chính sách và s? ??i ngh?ch ??i v?i Ch? ngh?a c?ng s?n c?a ?ng. Nh?ng ng??i ??i l?p v?i chính quy?n c?a ?ng ??n t? phe cánh t?, nh?ng ng??i theo ch? ngh?a qu?c gia và các nhóm t?n giáo, nh?ng ng??i ch? trích chính ph? vì h? cho r?ng chính quy?n Shah ?? vi ph?m hi?n pháp Iran, tham nh?ng chính tr?, và s? ?àn áp chính tr? c?a SAVAK (c?nh sát m?t). ??i v?i nh?ng nhóm ch?ng ??i, quan tr?ng b?t nh?t là hình ?nh t?n giáo c?a Ulema, hay gi?i t?ng l?, nh?ng ng??i ?? ch?ng t? ???c mình là m?t l?c l??ng chính tr? có ti?ng nói ? Iran trong Phong trào ch?ng thu?c lá vào th? k? 19 ch?ng l?i s? nh??ng b? ??i v?i l?i ích t? n??c ngoài. Gi?i t?ng l? có t?m ?nh h??ng quan tr?ng ??n ?a s? ng??i Iran có thiên h??ng t?n giáo, truy?n th?ng và xa lánh b?t k? ti?n trình Tay ph??ng hóa nào.

Ngay t? khi b?t ??u n?m quy?n, vua Shah ?? th?c hi?n m?t ch??ng trình phát tri?n qu?c gia mang tên Cách m?ng tr?ng v?i s? giúp ?? c?a Hoa K?. Cu?c cách m?ng tr?ng này bao g?m m?t lo?t các ch??ng trình nh? c?i cách ru?ng ??t, phát tri?n h? th?ng ???ng b?, ???ng s?t và m?ng l??i hàng kh?ng, c?i thi?n giáo d?c và y t?, lo?i tr? các d?ch b?nh nh? s?t rét, h?n ch? quy?n l?c c?a gi?i giáo s? H?i giáo và m? r?ng quy?n c?a ng??i ph? n? trong x? h?i. Cu?c cách m?ng này ?? giúp shah có ???c s? ?ng h? r?ng r?i trong n??c (theo k?t qu? cu?c tr?ng c?u dan y qu?c gia vào ??u n?m 1963, 5.598.711 ng??i ?? b? phi?u ?ng h? c?i cách, và 4.115 ?? b? phi?u ch?ng l?i c?i cách ), nh?ng ?ng c?ng nh?n ???c s? ch? trích chính tr? t? m?t s? ng??i tin r?ng nh?ng c?i cách này là kh?ng ?? ho?c kh?ng ho?t ??ng ?? nhanh ?? hi?n ??i hóa Iran. Cùng v?i nh?ng l?i ch? trích chính tr?, ?ng c?ng b? ch? trích b?i gi?i t?ng l? H?i giáo cho r?ng quá trình hi?n ??i hóa và ph??ng Tay hóa ? Iran ?ang ?i ng??c l?i v?i nh?ng giáo ly c?a ??o H?i.

Th?p niên 1960: S? n?i lên c?a Ayatollah Khomeini

Xem thêm: Phòng trào 15 Khordad

Khomeini, ng??i l?nh ??o t??ng lai c?a cu?c cách m?ng H?i giáo, ?? ???c H?i Giáo viên tr??ng ??o c?a Qom t?n lên làm marja vào n?m 1953, sau cái ch?t c?a ??i Giáo ch? (Ayatollah) Seyyed Husayn Borujerdi. ?ng c?ng tr? nên n?i ti?ng v? m?t chính tr? vào n?m ?ó khi ??ng ??u nh?ng ng??i ch?ng l?i Shah và ch??ng trình c?i cách c?a Shah ???c bi?t ??n v?i tên Cách m?ng tr?ng. Khomeini ?? t?n c?ng vào ch??ng trình c?a Shah — ch??ng trình này ?? t??c ?o?t tài s?n do m?t s? giáo s? Shi'a s? h?u, cho phép ph? n? có quy?n b?u c?, cho phép b?u các t?n giáo thi?u s? vào chính quy?n, và thay ??i lu?t dan s? cho phép ph? n? có quy?n bình ??ng trong v?n ?? h?n nhan — Khomeini tuyên b? r?ng v?i nh?ng c?i cách ti?n b? này, Shah ?? "b?t ??u phá ho?i ??o h?i t?i Iran".

Sau khi Komeini l?ng m? c?ng khai Shah là "ng??i ?áng th??ng th?m h?i" và b? b?t gi? vào ngày 5 tháng 6 n?m 1963, ?? có nh?ng v? b?o lo?n x?y ra liên ti?p trong ba ngày ? kh?p Iran và c?nh sát ?? m?nh tay tr?n áp chúng. Chính quy?n Pahlavi nói r?ng có 86 ng??i b? gi?t trong các cu?c b?o lo?n; còn nh?ng ng??i ?ng h? Khomeini cho r?ng có ít nh?t 15.000 ng??i b? gi?t; trong khi m?t s? khác nói r?ng các báo cáo sau cu?c cách m?ng trong h? s? c?a c?nh sát nói r?ng có h?n 380 ng??i b? gi?t. Khomeini b? qu?n thúc t?i gia trong 8 tháng r?i ???c phóng thích. ?ng ti?p t?c khích ??ng ch?ng l?i Shah v? nh?ng v?n ?? bao g?m s? h?p tác g?n g?i c?a Shah v?i Israel và ??c bi?t là nh?ng "th?a ??c" m? r?ng nh?ng ?u ??i ngo?i giao ??i v?i các quan ch?c quan ??i Hoa K? c?a Shah. Vào tháng 11 n?m 1964 Khomeini l?i b? b?t giam và b? tr?c xu?t, và ph?i l?u vong trong 14 n?m cho ??n cu?c cách m?ng.

M?t giai ?o?n "yên bình ngh?t th?" di?n ra sau ?ó. Các l?c l??ng b?t ??ng b? l?c l??ng an ninh SAVAK ?àn áp nh?ng s? ph?c h?i c?a ??o h?i v?a nhen nhóm b?t ??u phá ho?i ly t??ng Tay ph??ng hóa ?ang di?n ra, ly t??ng n?n t?ng cho ?? ch? già c? c?a Shah. Y t??ng c?a Jalal Al-e-Ahmad v? Gharbzadegi (b?nh d?ch c?a v?n hóa ph??ng Tay), s? di?n d?ch ??o H?i theo xu h??ng cánh t? c?a Ali Shariati, và s? nh?c ?i nh?c l?i ni?m tin Shi'a d?n tr? nên ph? bi?n c?a Morteza Motahhari, t?t c? nh?ng th? ?ó lan truy?n và thu hút ng??i nghe, ng??i ??c và nh?ng ng??i ?ng h?. Quan tr?ng h?n c?, Khomeini ?? phát tri?n và tuyên truy?n ly t??ng c?a ?ng r?ng ??o H?i c?n ph?i có m?t chính quy?n H?i giáo c?a wilayat al-faqih, có ngh?a là các quy ??nh s? do nh?ng nhà làm lu?t H?i giáo ??ng ??u ban hành. Trong lo?t bài gi?ng vào ??u n?m 1970, sau này ???c xu?t b?n thành sách (Hokumat-e Islami, Velayat-e faqih, hay Chính quy?n H?i giáo, H? pháp v? c?a lu?t gia theo ti?ng Vi?t), Khomeini ?? tranh lu?n r?ng ??o H?i ch? ph?i tuan theo lu?t sharia, và lu?t này ??n l??t nó ?òi h?i m?t hay nhi?u nhà làm lu?t H?i giáo ??ng ??u kh?ng ch? ph?i ?i?u hành ??o H?i mà còn ph?i ?i?u hành chính quy?n.

Bài chi ti?t: Hokumat-e Islami: Velayat-e faqih (sách c?a Khomeini)

Trong khi Khomeini kh?ng bàn v? khái ni?m này trong các cu?c ph?ng v?n và th?o lu?n v?i nh?ng ng??i ngo?i ??o, cu?n sách này ???c phát hành r?ng r?i trong khu v?c tín ng??ng, ??c bi?t gi?a nh?ng h?c trò (talabeh), h?c trò c? (giáo s?) c?a Khomeini và các nhà l?nh ??o doanh nghi?p nh?. Nhóm này c?ng b?t ??u phát tri?n nh?ng gì sau này tr? thành m?ng l??i ch?ng ??i m?nh m? và hi?u qu? bên trong Iran, ghi l?i nh?ng bài thuy?t giáo trong thánh ???ng, mang lén nh?ng cu?n b?ng ghi am l?i gi?ng c?a Khomeini vào n??c, và nh?ng ph??ng cách khác. B? sung cho phe ch?ng ??i mang tính tín ng??ng này là nh?ng sinh viên theo ch? ngh?a tan th?i và nh?ng nhóm du kích ng??ng m? s? l?nh ??o c?a Khomeini m?c dù h? b?t ??ng và b? ?àn áp b?i phong trào c?a ?ng sau cách m?ng.

Th?p niên 1970: Các ?i?u ki?n ti?n kh?i ngh?a và s? ki?n x?y ra t?i Iran

M?t s? s? ki?n trong th?p niên 1970 t?o ti?n ?? cho cu?c cách m?ng n?m 1979:

Vào tháng 10 n?m 1971, l? k? ni?m 2500 n?m thành l?p ?? qu?c Ba T? ???c t? ch?c t?i Persepolis. Ch? có các quan ch?c ng??i n??c ngoài ???c m?i tham d? bu?i ti?c kéo dài ba ngày mà s? xa hoa c?a nó th? hi?n ? vi?c nh?p v? h?n m?t t?n tr?ng cá mu?i caviar, và ???c kho?ng hai tr?m ??u b?p bay t? Paris sang ?? ch? bi?n. Chi phí chính th?c ???c c?ng b? là 40 tri?u USD nh?ng ??c ch?ng còn nhi?u h?n trong kho?ng 100-120 tri?u USD. Trong khi ?ó, t?nh Baluchistan và Sistan, và th?m chí c? Fars, n?i t? ch?c bu?i l?, ?ang b? ?nh h??ng n?ng n? b?i h?n hán. "Trong khi nh?ng ng??i ngo?i qu?c ?ang chè chén v?i th? th?c thu?c b? c?m trong ??o H?i thì ng??i Iran kh?ng ch? kh?ng ???c tham s? l? h?i, mà m?t s? còn b? ch?t ?ói".

??n cu?i n?m 1974 s? bùng n? giá d?u b?t ??u t?o ra, kh?ng ph?i là "??i v?n minh hóa" nh? l?i h?a c?a Shah, mà là s? gia t?ng "?áng báo ??ng" tình tr?ng l?m phát và l?ng phí và m?t "kho?ng cách ngày càng xa" gi?a ng??i giàu và ng??i nghèo, thành th? và n?ng th?n. Nh?ng ng??i Iran theo ch? ngh?a qu?c gia r?t t?c gi?n v?i hàng ch?c ngàn lao ??ng n??c ngoài có tay ngh? ???c nh?p kh?u vào Iran, nhi?u ng??i trong s? h? giúp v?n hành nh?ng thi?t b? quan s? c?ng ngh? cao ??t ti?n c?a M?, nh?ng th? kh?ng ???c ng??i dan ?a thích trong khi Shah l?i b? ra hàng tr?m tri?u ?? la vào vi?c ?ó.

Vào n?m k? ti?p, ??ng Rastakhiz ???c thành l?p. Nó kh?ng ch? là chính ??ng duy nh?t ??i v?i ng??i Iran, mà còn là chính ??ng mà "toàn b? ng??i tr??ng thành" bu?c ph?i gia nh?p và ?óng góp vào ?ó. Nh?ng n? l?c c?a ??ng này trong vi?c giành m?t v? trí dan túy v?i các chi?n d?ch "ch?ng ??u c? tr?c l?i" b?t ph?t và t?ng giam th??ng gia, kh?ng ch? t?o ra nguy h?i v? m?t kinh t? mà còn có tác d?ng ng??c v? m?t chính tr?. Tình tr?ng l?m phát ???c thay b?ng th? tr??ng ch? ?en và kh??c t? các ho?t ??ng kinh doanh. Các th??ng gia t?c gi?n và xa lánh.

Vào n?m 1976, chính quy?n c?a Shah khi?n cho nh?ng tín ?? ??o H?i ng??i Iran ngoan ??o t?c gi?n b?ng vi?c thay ??i n?m ??u tiên trong b? l?ch c?a ng??i Iran t? ngày hijri c?a ??o H?i sang ngày lên ng?i c?a Cyrus ??i ??. "Qua m?t ?êm Iran nh?y li?n m?t m?ch t? n?m ??o H?i 1355 sang n?m hoàng gia 2535". Cùng n?m ?ó ??c Shah tuyên b? th?t l?ng bu?c b?ng ?? gi?m l?m phát và l?ng phí. Tình tr?ng th?t nghi?p sau ?ó ?nh h??ng n?ng n? ??n hàng ngàn ng??i nghèo và dan nh?p c? thi?u tay ngh? t?i các thành ph?. B?o th? v? v?n hóa và t?n giáo và s?n suy ngh? xem ch? ngh?a th? t?c và Tay ph??ng hóa c?a Shah là "xa l? và t?i l?i", r?t nhi?u ng??i nh? nh?ng ng??i này ti?p t?c hình thành nên h?t nhan c?a các cu?c bi?u tình và "k? t? vì ??o" c?a cu?c cách m?ng.

Vào n?m 1977 t?ng th?ng m?i c?a M?, Jimmy Carter, tuyên th? nh?m ch?c. V?i hy v?ng làm cho s?c m?nh và chính sách ngo?i giao c?a M? sau chi?n tranh Vi?t Nam tr? nên r?ng l??ng h?n, ?ng ?? t?o ra m?t V?n phòng Nhan quy?n ??c bi?t, v?n phòng này ?? g?i cho Shah m?t "nh?c nh? l?ch s?" v? s? quan tr?ng c?a các quy?n và t? do chính tr?. Shah tr? l?i b?ng cách an xá cho 357 tù nhan chính tr? vào tháng 2, và cho phép H?i ch? th?p ?? th?m các nhà tù, b?t ??u nh?ng gì ???c g?i là 'xu h??ng t? do hóa c?a Shah'. Vào cu?i mùa xuan, h? và thu, nh?ng ng??i ??i l?p hình thành nh?ng t? ch?c và ??a ra nh?ng lá th? c?ng khai ch? trích ch? ??. Vào cu?i n?m ?ó m?t nhóm b?t ??ng (Hi?p h?i nh?ng ng??i c?m bút) ?? t? h?p mà kh?ng có s? can thi?p và b?t giam c?a c?nh sát nh? l? th??ng, kh?i ??u m?t k? nguyên ho?t ??ng chính tr? m?i c?a nh?ng ng??i ch?ng ??i Shah.

N?m ?ó c?ng ch?ng ki?n cái ch?t c?a nhà l?nh ??o H?i giáo theo xu h??ng cách tan r?t n?i ti?ng và có t?m ?nh h??ng Ali Shariati, b? cho là có bàn tay c?a SAVAK nhúng vào, ?? lo?i b? m?t ??ch th? cách m?ng ti?m tàng c?a Khomeini. Cu?i cùng, vào tháng 10 con trai c?a Khomeini, Mostafa qua ??i. M?c dù nguyên nhan có v? là do b? nh?i máu c? tim, các nhóm ch?ng Shah ?? ?? l?i cho SAVAK ?? ??u ??c và t?n vinh ?ng làm 'k? t? vì ??o'. L? t??ng ni?m Mostafa sau ?ó t?i Tehran ?? ??t Khomeini quay l?i tam ?i?m và b?t ??u ti?n trình t?o d?ng Khomeini tr? thành th? l?nh ??i l?p v?i Shah.

Các nhóm và t? ch?c ??i l?p

Nh?ng nhóm ??i l?p trong th?i c?a Shah th??ng n?m trong ba nhóm: nh?ng ng??i theo ch? ngh?a l?p hi?n, nh?ng ng??i theo ch? ngh?a Mác, và nh?ng tín ?? ??o H?i.

Nh?ng ng??i theo ch? ngh?a l?p hi?n, bao g?m M?t tr?n Qu?c gia Iran, mu?n h?i sinh ch? ?? quan ch? l?p hi?n v?i tuy?n c? t? do. Kh?ng có tuy?n c? ho?c nh?ng ph??ng ti?n cho các ho?t ??ng chính tr? hòa bình, thì h? m?t ?i quy?n xác ?áng và có ít ng??i theo.

Nh?ng nhóm Mác-xít là b?t h?p pháp và b? ?àn áp m?nh m? b?i b? máy n?i v? SAVAK. H? g?m có ??ng Tudeh Iran; T? ch?c Du kích Fedai Nhan dan Iran (OIPFG) và nhóm Du kích Fedai Nhan dan Iran ly khai (IPFG), hai t? ch?c v? trang; và m?t s? nhóm nh?. M?c tiêu c?a h? là ?ánh b?i v??ng tri?u Pahlavi b?ng cách ám sát và chi?n tranh du kích. M?c dù h? ?óng vai trò quan tr?ng trong cu?c cách m?ng, h? ch?a bao gi? t?o ???c s? ?ng h? trong x? h?i.

Nh?ng ng??i theo ??o H?i chia thành các nhóm khác nhau. Phong trào t? do Iran ???c hình thành v?i nh?ng thành viên ngoan ??o c?a M?t tr?n Qu?c gia Iran. Nó c?ng là m?t nhóm h?p hi?n và mu?n s? d?ng các ph??ng cách chính tr? theo ?úng lu?t ?? ch?ng l?i Shah. Phong trào này bao g?m Bazargan và Taleqani. Mujahedin c?a Nhan dan Iran là m?t t? ch?c v? trang g?n nh? theo ch? ngh?a Mác ch?ng l?i s? ?nh h??ng c?a gi?i t?ng l? và sau ?ó ch?ng l?i c? chính quy?n H?i giáo. Nh?ng nhà báo và phát ng?n viên cá nhan nh? Ali Shariati và Morteza Motahhari ?? có nh?ng ho?t ??ng quan tr?ng ngoài các nhóm và ??ng phái này.

Trong nh?ng ng??i than c?n ?i theo Ayatollah Khomeini, có m?t s? nhóm H?i giáo v? trang thi?u s? c?ng gia nh?p sau cu?c cách m?ng trong T? ch?c Mojahedin Cách m?ng H?i giáo. Liên minh C?ng ??ng H?i giáo ???c thành l?p b?i các bazaari (các th??ng gia truy?n th?ng) ngoan ??o. Hi?p h?i T?ng l? Chi?n ??u bao g?m Motahhari, Beheshti, Bahonar, Rafsanjani và Mofatteh nh?ng ng??i sau này tr? thành các viên ch?c l?n trong chính ph? C?ng hòa H?i giáo. H? s? d?ng cách ti?p c?n v?n hóa ?? ch?ng l?i Shah.

Do s? ?àn áp trong n??c, các nhóm ch?ng ??i n??c ngoài, nh? Liên minh sinh viên Iran, nhánh n??c ngoài c?a Phong trào T? do Iran và Hi?p h?i H?i giáo sinh viên, r?t quan tr?ng ??i v?i cu?c cách m?ng.

1978: Cách m?ng bùng n?

S? ??i l?p xu?t hi?n r? nh?t t? s?m là c?a nh?ng nhóm t? do t?n t?i trong t?ng l?p trung l?u thành th?, m?t nhóm dan khá c? ?i?n và mu?n Shah t?n tr?ng Hi?n pháp Iran 1906, ch? kh?ng ph?i m?t n?n c?ng hòa do các t?ng l? H?i giáo ?i?u khi?n. ?áng chú y trong nhóm này là Mehdi Bazargan và nhóm H?i giáo ?n hòa Phong trào T? do Iran c?a ?ng, và c? nhóm phi t?n giáo M?t tr?n Qu?c gia.

Gi?i t?ng l? b? chia r?, m?t s? ??ng minh v?i nh?ng ng??i phi t?n giáo t? do, m?t s? khác ?i theo Ch? ngh?a Mác và Ch? ngh?a c?ng s?n. Khomeini, ng??i s?ng l?u vong t?i Iraq, ?? ho?t ??ng ?? th?ng nh?t các nhóm ??i l?p t?n giáo và phi t?n giáo, t? do và c?p ti?n d??i s? l?nh ??o c?a ?ng b?ng cách tránh các v?n ?? chi ti?t - ít nh?t là c?ng khai - có th? t?o ra chia r?.

Các nhóm ch?ng Shah khác nhau ho?t ??ng bên ngoài Iran, ch? y?u t?i Luan ??n, Paris, Iraq, và Th? Nh? K?. Nh?ng bài phát bi?u c?a nh?ng ng??i l?nh ??o các nhóm này ???c thu vào b?ng cát-xét ?? chuy?n l?u vào Iran.

Cu?c bi?u tình l?n ??u tiên

Cu?c tu?n hành l?n ??u tiên ch?ng l?i Shah ???c d?n ??u b?i các nhóm H?i giáo di?n ra vào tháng 1 n?m 1978. Các sinh viên và các l?nh ??o t?n giáo ?ang t?c gi?n ? thành ph? Qom ?? tu?n hành ?? ph?n ??i nh?ng cau chuy?n b?i nh? Khomeini ???c in trên báo chí nhà n??c. Quan ??i ?? ???c g?i ??n gi?i tán các cu?c tu?n hành và sát h?i m?t s? sinh viên (theo chính ph? con s? này là 2 và theo các nhóm ??i l?p là 70).

Theo phong t?c c?a ng??i Shi'ite, các ho?t ??ng t??ng ni?m ???c t? ch?c b?n m??i ngày sau khi m?t. Trong các ??n th? d?c ??t n??c, ?? có nh?ng l?i kêu g?i vinh danh nh?ng sinh viên ?? ch?t. Vì th?, vào ngày 18 tháng 2 m?t s? nhóm ?? tu?n hành ? các thành ph? ?? t??ng ni?m nh?ng ng??i ?? ng? xu?ng và ph?n ??i ch? ?? c?a Shah. L?n này, b?o l?c n? ra ? Tabriz, và h?n m?t tr?m ng??i bi?u tình ?? thi?t m?ng. Chu kì l?i l?p l?i, vào ngày 29 tháng 3, m?t l??t tu?n hành khác l?i di?n ra trên toàn qu?c. Nh?ng khách s?n sang tr?ng, r?p chi?u phim, nhà b?ng, c? quan chính ph? và các bi?u t??ng khác c?a ch? ?? Shah b? phá h?y; m?t l?n n?a các l?c l??ng an ninh ?? can thi?p và gi?t r?t nhi?u ng??i. Vào ngày 10 tháng 5, m?i vi?c l?i tái di?n.

Ayatollah Shariatmadari tham gia vào nhóm ch?ng ??i

Vào tháng 5, lính ??c nhi?m c?a chính ph? x?ng vào nhà c?a Ayatollah Kazem Shariatmadari, m?t nhan v?t chính tr? và l?nh ??o t?ng l? ?n hòa, b?t ch?t m?t trong nh?ng m?n ?? ngay tr??c m?t ?ng. Shariatmadari t? b? l?p tr??ng im l?ng và gia nh?p nhóm ch?ng ??i.

??c Shah c? g?ng làm d?u nh?ng ng??i ch?ng ??i b?ng cách làm gi?m l?m phát, kêu g?i s? r?ng l??ng c?a gi?i t?ng l? ?n hòa, sa th?i ng??i ??ng ??u SAVAK và h?a h?n m?t cu?c b?u c? t? do vào tháng 6 t?i. Nh?ng s? c?t gi?m chi tiêu ?? ch?ng l?m phát ?? gay nên tình tr?ng l?ng c?ng — ??c bi?t là gi?i lao ??ng tr?, kh?ng có tay ngh? s?ng t?i các khu ? chu?t t?i các thành ph?. ??n mùa hè n?m 1978, nh?ng lao ??ng này, th??ng xu?t than t? gi?i n?ng dan truy?n th?ng, ?? tham gia vào các nhóm ph?n ??i trên ???ng ph? v?i s? l??ng r?t l?n. Các lao ??ng khác thì ti?p t?c ?ình c?ng và ??n tháng 11 thì n?n kinh t? b? tê li?t b?i hàng lo?t v? ?óng c?a.

Shah ti?p c?n Hoa K?

??c Shah ?ang g?p m?t Alfred Atherton, William Sullivan, Cyrus Vance, T?ng th?ng Carter, và Zbigniew Brzezinski, 1977.

??i m?t v?i cu?c cách m?ng, Shah ?? c?u vi?n s? giúp ?? c?a Hoa K?. Vì ly do l?ch s? và v? trí chi?n l??c c?a mình, Iran r?t quan tr?ng ??i v?i Hoa K?. Iran là m?t qu?c gia than Hoa K? có ???ng biên gi?i dài v?i ??i th? chi?n tranh l?nh c?a Hoa K? là Liên X?, và là qu?c gia l?n nh?t, m?nh nh?t trong V?nh Péc-xích giàu d?u l?a. Nh?ng v??ng tri?u Pahlavi ??ng th?i c?ng khi?n ph??ng Tay kh?ng hài lòng do nh?ng thành tích v? nhan quy?n c?a h?.

Chính quy?n Carter theo ?u?i "chính sách kh?ng r? ràng" ??i v?i Iran. ??i s? Hoa K? t?i Iran, William H. Sullivan, nh?c l?i r?ng C? v?n An ninh Qu?c gia Hoa K? Zbigniew Brzezinski "liên t?c ??m b?o v?i Pahlavi r?ng Hoa K? hoàn toàn ?ng h? ?ng". T?ng th?ng Carter l?i kh?ng ?i theo nh?ng s? ??m b?o ?ó m?t cách gay tranh c?i. Vào ngày 4 tháng 11 n?m 1978, Brzezinski ?? g?i cho Shah ?? nói r?ng Hoa K? s? "?ng h? ?ng hoàn toàn". Cùng th?i ?i?m ?ó, m?t s? quan ch?c c?p cao t?i B? Ngo?i giao Hoa K? tin r?ng cu?c cách m?ng là kh?ng th? ng?n c?n. Sau khi th?m Shah vào mùa hè n?m 1978, B? tr??ng B? Tài chính Hoa K? Blumenthal than phi?n v? s? suy s?p c?m xúc c?a Shah, nói l?i r?ng, "?ng nh? m?t thay ma". Brzezinski và B? tr??ng B? N?ng l??ng Hoa K? James Schlesinger (B? tr??ng Qu?c phòng d??i th?i t?ng th?ng Ford) tuyên b? c?ng r?n v? s? ??m b?o h? tr? quan s? cho Shah. Brzezinski v?n ?ng h? s? can thi?p quan s? c?a Hoa K? ?? bình ?n Iran th?m chí khi v? trí c?a Shah ???c tin là kh?ng th? gi? ???c n?a. T?ng th?ng Carter kh?ng th? quy?t ??nh ph??ng cách ?? bình ?n tình th?; ?ng ch?c ch?n ch?ng l?i m?t cu?c ??o chính n?a. Ban ??u, d??ng nh? s? có s? ?ng h? m?t cu?c chuy?n giao quy?n l?c hòa bình, tuy nhiên l?a ch?n này tan bi?n khi Khomeini và nh?ng ng??i ?i theo ?ng quét qua c? ??t n??c, giành ???c quy?n l?c vào ngày 12 tháng 2 n?m 1979.

Các ly thuy?t nghi ng?

M?t s? ng??i Iran tin r?ng vi?c thi?u s? can thi?p và ??i khi có v? ??ng c?m v?i cu?c cách m?ng c?a nh?ng quan ch?c c?p cao Hoa K? cho th?y Hoa K? "ph?i ch?u trách nhi?m v?i th?ng l?i c?a Khomeini". M?t y ki?n c?c ?oan h?n cho r?ng s? l?t ?? Shah là k?t qu? c?a "am m?u nham hi?m ?? l?t ?? v??ng tri?u theo ch? ngh?a qu?c gia, ti?n b?, và t? t??ng ??c l?p".

M?t s? ngu?n tin v? sau cho r?ng Hoa K? th?c s? ?? b?t ?èn xanh ?? Khomeini l?t ?? chính quy?n c?a Shah. ?? có b?ng ch?ng ???c ??a ra cho th?y chính ph? Hoa K? ?? tài tr? cho Khomeini b?ng cách chuy?n 150 tri?u USD vào tài kho?n ngan hàng khi ?ng ta t? n?n ? Pháp. M?t biên b?n ghi nh? c?a CIA v?i Khomeini và Shah ?? nói r?ng: tuy Khomeini quy?t tam l?t ?? Shah và kh?ng ch?p nh?n th?a hi?p, và ?ng trong quá kh? ?? t?ng h?p tác v?i các nhóm kh?ng b? H?i giáo, nh?ng Khomeini c?ng ch?ng ch? ngh?a C?ng s?n tri?t ?? nh? Shah, do ?ó M? s?n sàng tài tr? cho Khomeini ?? ??m b?o dù Shah có b? l?t ?? hay kh?ng thì Iran c?ng s? có m?t chính ph? ch?ng C?ng

T?n c?ng ??t phá Abadan

Chi?n ??u trên ???ng ph? Tehran

Do tình tr?ng b?o l?c ti?p di?n, h?n 400 ng??i ?? ch?t trong v? t?n c?ng H?a ho?n t?i R?p chi?u phim Rex vào tháng 8 t?i Abadan. M?c dù r?p chi?u phim là m?c tiêu th??ng xuyên c?a nh?ng ng??i bi?u tình H?i giáo nh? v?y là s? ng? v?c c?a ch? ?? và s? hi?u qu? c?a k? n?ng liên l?c c?a ??i th? c?a nó ??n n?i c?ng chúng tin r?ng SAVAK ?? ??t r?p trong n? l?c ?i?u ch?nh ??i ph??ng. Ngày k? ti?p 10.000 gia quy?n và nh?ng ng??i ?ng h? t? t?p trong ?ám tang t?p th? và cùng h? vang, ‘??t cháy Shah’, và ‘Shah là k? có t?i’.

Th? sáu ?en t?i

??n tháng 9, qu?c gia này nhanh chóng b? m?t can b?ng, nh?ng cu?c bi?u tình l?n di?n ra th??ng xuyên. Shah ?? c?ng b? thi?t quan lu?t, và c?m t?t c? m?i s? bi?u tình. M?t cu?c ph?n ??i r?t l?n n? ra t?i Tehran, ???c bi?t ??n v?i tên g?i Ngày th? sáu ?en t?i.

Gi?i l?nh ??o t?ng l? truy?n ?i tin ??n r?ng "hàng ngàn ng??i ?? b? quan ??i ng??i Zion th?m sát". Quan ??i th?c ra là ng??i Kurd ?? b? b?n, và con s? b? gi?t kh?ng ph?i là 15.000 mà là g?n 700, nh?ng trong th?i gian ?ó vi?c xu?t hi?n s? tàn ác c?a chính ph? ?? làm r?t nhi?u ng??i Iran còn l?i và các ??ng minh c?a Shah ? n??c ngoài c?m gi?n. M?t cu?c t?ng b?i c?ng vào tháng 10 d?n ??n tê li?t n?n kinh t?, ngành c?ng nghi?p quan tr?ng ph?i ?óng c?a, "khóa ch?t s? ph?n c?a Shah".

Ayatollah Khomeini ? Paris

Ayatollah Khomeini t?i Neauphle-leChateau, vay quanh là phóng viên.

Shah quy?t ??nh yêu c?u tr?c xu?t Ayatollah Khomeini kh?i Iraq vào ngày 24 tháng 9 n?m 1978, chính quy?n Iraq phong t?a ng?i nhà c?a Khomeini ? Najaf. ?ng ???c th?ng báo r?ng vi?c c? trú lau dài t?i Iraq tùy thu?c vào s? t? b? các ho?t ??ng chính tr? c?a ?ng, m?t ?i?u ki?n mà ?ng ?? t? ch?i. Vào ngày 3 tháng 10, ?ng r?i Iraq ??n Kuwait, nh?ng b? t? ch?i nh?p c?nh t?i biên gi?i. Cu?i cùng ngày 6 tháng 10 Ayatollah Khomeini ??n ???c Paris. Vào ngày 10 tháng 10 ?ng chuy?n vào s?ng ? ngo?i ? Neauphle-le-Chateau trong m?t c?n nhà do nh?ng ng??i Iran l?u vong t?i Pháp thuê cho ?ng. T? lúc ?ó các phóng viên trên kh?p th? gi?i ?? v? Pháp, và hình ?nh và phát bi?u c?a Ayatollah Khomeini nhanh chóng tr? thành tin nóng hàng ngày c?a các h?ng th?ng t?n th? gi?i.

Các cu?c bi?u tình Muharram

Vào 2 tháng 12, trong tháng H?i giáo Muharram, h?n hai tri?u ng??i ?? tràn xu?ng các con ph? c?a Qu?ng tr??ng Azadi (sau này là Qu?ng tr??ng Shahyad) t?i Tehran ?? ?òi Shah ra ?i và ?? ngh? Khomeini quay v?.

Th??ng vong

Ayatollah Khomeini tuyên b? r?ng "60.000 ?àn ?ng, ?àn bà và tr? em ?? t? vì ??o d??i ch? ?? c?a Shah" và con s? này xu?t hi?n trong Hi?n pháp C?ng hòa H?i giáo Iran. M?t thành viên c?a qu?c h?i Iran ?? ??a ra con s? "70.000 chi?n s? t? ??o và 100.000 b? th??ng khi tiêu di?t ch? ?? ??c tài th?i nát". G?n ?ay, m?t c?u nghiên c?u viên t?i Martyrs Foundation (Bonyad Shahid), Emad al-Din Baghi, ??c l??ng r?ng th??ng vong c?a làn sóng ch?ng Shah gi?a nh?ng n?m 1963 và 1979 ch? vào kho?ng 3.164, v?i 2.781 ng??i b? gi?t trong nh?ng cu?c ??ng ?? t? 1978 t?i 1979 gi?a nh?ng ng??i bi?u tình và l?c l??ng quan s? và an ninh c?a Shah.

Th?ng l?i c?a cu?c cách m?ng và s? s?p ?? c?a ch? ?? quan ch?

S? ra ?i c?a Shah

Tu?n hành quy m? l?n t?i Tehran.

Vào ngày 16 tháng 1 n?m 1979 Shah và hoàng t?c r?i Iran theo l?i ?? ngh? c?a th? t??ng, Ti?n s? Shapour Bakhtiar, (M?t ng??i l?nh ??o ??i l?p t? lau) v?i c?nh t??ng vui s??ng n? ra và s? phá h?y "trong vòng vài gi? c?a g?n nh? t?t c? nh?ng d?u hi?u c?a tri?u ??i Pahlaiv." Bakhtiar gi?i tán SAVAK, gi?i phóng tù nhan chính tr?, ra l?nh cho quan ??i cho phép các cu?c tu?n hành quy m? l?n, h?a b?u c? t? do và m?i nh?ng ng??i ?ng h? Khomeini và nh?ng ng??i các m?ng khác tham ra chính ph? c?a "qu?c gia th?ng nh?t". Sau m?t vài ngày trì ho?n, ?ng cho phép Ayatollah Khomeini tr? l?i Iran, ?? ngh? ?ng ta r?i b? qu?c gia theo ki?u Vatican t?i Qom và kêu g?i phe ??i l?p giúp b?o v? hi?n pháp.

S? tr? l?i c?a Khomeini và s? s?p ?? c?a th? ch? quan ch?

Ayatollah Khomeini tr? v? ngày mùng 1 tháng 2.

Vào 1 tháng 2 n?m 1979, Ayatollah Khomeini tr? l?i Tehran v?i s? chào m?ng n?ng nhi?t c?a hàng tri?u ng??i Iran. Khomeini bay v? Iran trên chi?c máy bay Boeing 747 thuê c?a h?ng hàng kh?ng Air France. Kh?ng ch? ??n gi?n là ng??i l?nh ??o kh?ng th? ph? nh?n c?a cu?c cách m?ng, ?ng gi? ?ay ?? tr? thành m?t nhan v?t "bán th?n", ???c chào ?ón khi ?ng ta xu?ng máy bay v?i nh?ng ti?ng hét ‘Khomeini, O Imam, chúng t?i kính chào ?ng, ph??c lành cho ?ng.’ ?ám ??ng lúc ?ó b?t ??u ngan nga "??o H?i, ??o H?i, Khomeini, chúng t?i s? ?i theo ng??i," và th?m chí "Khomeini làm vua."

Trong ngày ?ng ta tr? v?, Khomeini ?? th? hi?n s? ch?ng ??i m?nh m? v?i chính quy?n c?a Bakhtar trong m?t bài phát bi?u mà trong ?ó ?ng h?a:"I shall kick their teeth in.’ ?ng b? nhi?m Mehdi Bazargan làm th? t??ng lam th?i c?a mình vào mùng 4 tháng 2, "v?i s? ?ng h? c?a qu?c gia" và ?òi h?i `vì t?i b? nhi?m ?ng ta, ?ng ta ph?i tuan l?nh’. ?ng ta c?nh cáo r?ng ?ó là "chính ph? c?a Chúa" và s? b?t tuan là m?t s? "ph?n chúa". Sau khi phong trào c?a Khomeini có ???c ??ng l?c, quan ??i b?t ??u ng? v? phe ?ng. Vào ngày 9 tháng 2, kho?ng 10 gi? ?êm, m?t cu?c ch?m trán n? ra gi?a l?c l??ng C?nh v? b?t t? và nh?ng ng??i Homafaran n?i d?y ?ng h? Khomeini c?a Kh?ng l?c Iran. Khomeini tuyên là nh?ng chi?n s? t? vì ??o trung thành ?? kh?ng ??u hàng. Nh?ng ng??i cách m?ng và binh lính n?i d?y ?? có s? ch? ??ng và b?t ??u chi?m các ??n c?nh sát và doanh tr?i quan ??i, chia v? khí cho qu?n chúng. S? s?p ?? c?a chính ph? lam th?i kh?ng theo ??o h?i di?n ra vào lúc 2 gi? chi?u ngày 11 tháng 2 khi mà Tòa án Quan s? T?i cao tuyên b? "trung l?p trong các tranh ch?p chính tr? hi?n t?i..nh?m gia t?ng b?t ?n và ?? máu." Các ?ài phát thanh và truy?n hình, cung ?i?n c?a tri?u ??i Pahlavi và các tòa nhà c?a chính ph? sau ?ó ??u b? chi?m gi? b?i l?c l??ng cách m?ng.

Giai ?o?n này, t? mùng 1 ??n 11 tháng 2, ???c bi?t ??n nh? là "Tuyên b? c?a Fajr," và ???c k? ni?m hàng n?m ? Iran. Ngày 11 tháng 2 là "Ngày th?ng l?i c?a Cách m?ng H?i giáo", m?t qu?c l? v?i các cu?c tu?n hành ???c nhà n??c ?ng h? di?n ra t?i t?t c? các th? tr?n và thành ph?.

Khomeini c?ng c? quy?n l?c

Th? t??ng ???c Khomeini ch? ??nh, Mehdi Bazargan, ?ng h? vi?c thành l?p m?t chính ph? l?p pháp c?i cách và dan ch?. Ho?t ??ng ??c l?p là H?i ??ng Cách m?ng thi?t l?p b?i Khomeini và nh?ng giáo s? ?ng h? ?ng, C?nh v? cách m?ng, các tòa án cách m?ng, và các thành ph?n cách m?ng c?p ??a ph??ng tr? thành các h?i ??ng ??a ph??ng (komitehs). Trong khi phe ?n hòa c?a Bazargan và Chính ph? Cách m?ng Lam th?i (t?m th?i) tr?n an t?ng l?p trung l?u ?? Tay hóa c?a Iran, nó r? ràng ch?ng có m?t chút quy?n l?c nào v?i các c? quan cách m?ng c?a nh?ng ng??i ?ng h? Khomeini, ??c bi?t là H?i ??ng Cách m?ng và sau ?ó và ??ng Cách m?ng H?i giáo. Kh?ng th? tránh kh?i, s? ch?ng chéo quy?n l?c c?a H?i ??ng Cách m?ng (c? quan có quy?n th?ng qua lu?t) và Chính ph? Cách m?ng tr? thành ngu?n c?n cho nh?ng xung ??t, dù th?c t? là c? hai ???c ?ng h? và/ho?c d?ng nên b?i Khomeini.

Vào tháng 6, Phong trào ??c l?p c?ng b? b?n th?o hi?n pháp; v?n b?n này nh?c t?i Iran nh? là m?t n??c c?ng hòa H?i giáo và bao g?m m?t H?i ??ng An ninh ?? ph? quy?t các ho?t ??ng l?p pháp phi h?i giáo, kh?ng có m?t th?m phán c?m quy?n. B?n hi?n pháp sau ?ó ???c g?i t?i H?i ??ng Chuyên gia Hi?n pháp m?i ???c thành l?p, n?i mà các ??ng minh c?a Khomeini th?ng tr?. Dù r?ng ban ??u Khomeini tuyên b? r?ng b?n th?o hi?n pháp là "?úng", Khomeini (và h?i ??ng) th?i h?i b?n hi?n pháp, và tuyên b? r?ng chính ph? m?i nên d?a "100% vào ??o H?i."

M?t b?n hi?n pháp m?i ???c t?o ra b?i H?i ??ng Chuyên gia Hi?n pháp t?o ra v? trí l?nh ??o t?i cao ??y quy?n l?c cho Khomeini, [1] L?u tr? ngày 23 tháng 11 n?m 2010 t?i Wayback Machine ng??i lúc ?ó ?ang ??ng ??u l?c l??ng quan s? và an ninh, c?ng nh? ch? ??nh m?t s? các quan ch?c chính ph? và t? pháp. M?t t?ng th?ng kém quy?n l?c h?n theo ?ó s? ???c b?u c? m?i b?n n?m. M?t c? quan trên ly thuy?t khác, H?i ??ng An ninh, ???c trao quy?n ph? quy?t các ?ng c? viên t?ng th?ng, ngh? vi?n, và các c? quan khác có tham gia vi?c b?u L?nh ??o T?i cao c?ng nh? các lu?t l? th?ng qua b?i c? quan l?p pháp.

Các c? quan c?a cu?c cách m?ng

H?i ??ng Cách m?ng

Bài chi ti?t: H?i ??ng Cách m?ng H?i giáo Iran

H?i ??ng Cách m?ng H?i giáo Iran ???c l?p nên b?i Khomeini ?? ?i?u hành cu?c cách m?ng m?t th?i gian ng?n tr??c khi ?ng tr? v? Iran. S? t?n t?i c?a nó ?? ???c gi? bí m?t tr??c ?ó, th?i ?i?m thi?u an toàn c?a cu?c cách m?ng. Nó ?? ???c miêu t? là "m?t chính ph? song song" ?? phê chu?n thu?t và c?nh tranh v?i Chính ph? Cách m?ng Lam th?i c? quan c?ng ???c thi?t l?p b?i Khomeini. H?i ??ng ho?t ??ng nh? m?t chính ph? mà kh?ng c?n bàn c?i c?a Iran t? lúc Bazargan t? ch?c t?i lúc hình thành qu?c h?i ??u tiên. (6 tháng 11 n?m 1979 - 12 tháng 8 n?m 1980).

Chính ph? Cách m?ng Lam th?i

Bài chi ti?t: Chính ph? Lam th?i Iran

Th? t??ng Iran Mehdi Bazargan là m?t ng??i ?ng h? dan ch? và dan quy?n. ?ng c?ng ch?ng l?i Cách m?ng V?n hóa và cu?c chi?m ?óng ??i s? quán M?.

Chính ph? Cách m?ng Lam th?i ???c thành l?p sau s? ph? b? ch? ?? quan ch? theo l?nh c?a Ayatollah Khomeini vào ngày 4 tháng 2 n?m 1979, trong khi m?t chính ph? lam th?i khác c?a Shapour Bakhtiar (Th? t??ng cu?i cùng c?a Shah) v?n ?ang n?m quy?n. Ayatollah Khomeini ch? ??o ng??i Iran tuan theo Bazargan nh? là m?t ngh?a v? t?n giáo.

Nh? m?t ng??i ?àn ?ng mà, dù có ???c s? ch? che [Velayat] t? ng??i so?n lu?t th?n thánh [nhà Tiên tri], T?i theo quy?n h?n c?a mình tuyên b? Bazargan là ng??i l?nh ??o, và vì t?i ?? ch? ??nh ?ng ta, ?ng ta ph?i tuan l?i. Qu?c gia ph?i ph?c tùng ?ng ?y. ?ay kh?ng ph?i là m?t chính ph? th?ng th??ng. ?ay là m?t chính ph? d?a trên sharia. Ch?ng l?i chính ph? này ngh?a là ch?ng l?i sharia c?a ??o H?i... N?i d?y ch?ng l?i chính ph? c?a Th??ng ?? t?c là n?i d?y ch?ng l?i Th??ng ??. Ch?ng l?i Th??ng ?? t?c là ph? báng.

Ch?nh ph? c?a ?ng ch? t?n t?i trong m?t vài tháng và t?t c? các b? tr??ng ??u t? ch?c sau khi các viên ch?c c?a ??i s? quán Hoa K? b? b?t làm con tin vào ngày 4 tháng 11 n?m 1979. Bazargan ?? là m?t ng??i ?ng h? b?n d? th?o hi?n pháp cách m?ng ban ??u h?n là ng??i ?ng h? chính ph? th?n giáo cai tr? b?i các b?i th?m H?i giáo, và s? t? ch?c c?a ?ng ?? ???c Khomeini ch?p nh?n m?t cách d? dàng. Khomeini nói "Ngài Bazargan... ?? h?i m?t m?i và mu?n ? ngoài [chính tr??ng] m?t th?i gian." Khomeini sau ?ó ?? miêu t? vi?c b? nhi?m Bazargan là m?t "sai l?m". Chính ph? Cách m?ng Lam th?i th??ng ???c miêu t? là c?ng ??u v?i H?i ??ng Cách m?ng, và lu?n trong xung ??t v?i các cách m?ng (komiteh).

Các ?y ban Cách m?ng

Komiteh hay các ?y ban "n?y n? ? kh?p m?i n?i" nh? các t? ch?c t? tr? vào cu?i n?m 1978. T? ch?c t?i các nhà th?, tr??ng h?c và c?ng s?, các t? ch?c này phát ??ng m?i ng??i, t? ch?c các cu?c ?ình c?ng và di?u hành, và sau ?ó là phát các hàng hóa khan hi?m. Sau ngày 12 tháng 2, h?n 300.000 kh?u súng tr??ng và súng bán t? ??ng ???c l?y t? các kho v? khí c?a quan ??i và ???c các ?y ban này dùng ?? chi?m gi? tài s?n và b?t gi? nh?ng ng??i mà h? cho là ph?n cách m?ng. Sau cách m?ng, các ?y ban này "l?n h?n nhi?u v? s? l??ng, và kém qui c? h?n", và "có quy?n l?c l?n h?n r?t nhi?u." T?i riêng Tehran ?? có h?n 1500 ?y ban. Kh?ng th? tránh kh?i là ?? có xung ??t gi?a nh?ng ?y ban này và các c? quan quy?n l?c khác, ??c bi?t là Ch?nh ph? Lam th?i.

?? thi?t l?p tr?t t?, Khomeini b? nhi?m Ayatollah Mahdavi Kani ch?u trách nhi?m v? các ?y ban. Komiteh c?ng ho?t ??ng nh? "tai m?t" c?a ch? ?? m?i, và ???c nh?ng ng??i ch? trích nh?c ??n v?i "các cu?c b?t gi?, hành quy?t và t?ch thu tài s?n b?a b?i". Vào mùa hè n?m 1979, các ?y ban ???c l?nh xóa b? ?nh h??ng c?a các phong trào du kích cánh t? ?? len l?i vào trong t? ch?c.

Nh?ng di?n bi?n sau Cách m?ng

Vào ngày 22 tháng 10 n?m 1979, chính ph? M? ?? cho phép Shah, ng??i ?ang s?ng l?u vong, ???c nh?p c?nh vào Hoa K? ?? ?i?u tr? ung th?. ? Iran, ?? có m?t s? ph?n ??i, khi c? Khomeini và các nhóm cánh t? ??u yêu c?u M? giao Shah tr? l?i Iran ?? ti?n hành xét x? và x? t?.

Vào ngày 4 tháng 11, m?t nhóm sinh viên ??i h?c Iran t? x?ng là Sinh viên H?i giáo Dòng Imam, ?? x?ng vào ??i s? quán M? ? Tehran, b?t gi? 52 nhan viên ??i s? quán làm con tin trong 444 ngày - m?t s? ki?n ???c g?i là cu?c kh?ng ho?ng con tin Iran. T?i Hoa K?, vi?c b?t gi? con tin ???c coi là m?t s? vi ph?m tr?ng tr?n lu?t pháp qu?c t? và làm d?y lên s? t?c gi?n d? d?i c?ng nh? thái ?? ch?ng Iran .

Vào tháng 9 n?m 1980, Iraq ?? phát ??ng m?t cu?c xam l??c toàn di?n vào Iran, b?t ??u cu?c Chi?n tranh Iran-Iraq (tháng 9 n?m 1980 - tháng 8 n?m 1988).

Tình hình kinh t?-x? h?i sau cu?c Cách m?ng

Khomeini ?? nh?n ???c s? ?ng h? r?ng r?i c?a nhi?u ph? n? H?i giáo trong v? l?t ?? Shah và tr??c khi Cách m?ng th?ng l?i, ?ng ta ?? ?ng h? vi?c ??a ph? n? tham gia vào m?i l?nh v?c c?a cu?c s?ng và th?m chí nói v? kh? n?ng có m?t n? nguyên th? qu?c gia t?i Iran . Tuy nhiên, khi tr? l?i Iran, l?p tr??ng c?a ?ng v? quy?n ph? n? ?? có nh?ng thay ??i m?nh m?. Khomeini ?? ph?n ??i vi?c trao quy?n b?u c? cho ph? n? và ch? trích m?t ??o lu?t cho phép ph? n? H?i giáo ly h?n theo y mu?n c?ng nh? tái h?n, ?ng ta coi nh?ng ?i?u này là trái v?i kinh sách H?i giáo và do ?ó, t??ng ???ng v?i ngo?i tình .

Ch? ba tu?n sau khi n?m quy?n, v?i ly do là ??o ng??c quá trình Tay ph??ng hóa và ???c h? tr? b?i m?t b? ph?n b?o th? trong x? h?i, Khomeini ?? h?y b? lu?t ly h?n . Khomeini h? ?? tu?i k?t h?n t?i thi?u c?a ph? n? xu?ng ch? còn 13 và th?m chí cho phép các bé gái trên 7 tu?i ???c phép k?t h?n n?u ???c m?t bác s? ky gi?y ch?ng nh?n r?ng h? có kh? n?ng tình d?c . Khomeini c?ng ch?p thu?n vi?c ng??i l?n th?a m?n ham mu?n tình d?c c?a h? v?i tr? em d??i hình th?c tình d?c kh?ng xam nh?p, m?c dù ? h?u h?t các qu?c gia khác nh?ng hành vi nh? v?y s? c?u thành t?i ?u dam . Lu?t pháp m?i ???c th?ng qua ?? h?p pháp hóa ch? ?? ?a thê, bên c?nh ?ó c?m ph? n? ly h?n v?i ?àn ?ng và x?p ngo?i tình vào nhóm t?i ph?m nghiêm tr?ng b?c nh?t.. Ph? n? b? bu?c ph?i ?eo m?ng che m?t, và nh?ng hình ?nh v? m?t ph? n? ph??ng Tay ???c t? v? nh? m?t bi?u t??ng c?a s? kh?ng ngoan ??o .

Th?m chí tình tr?ng phan bi?t gi?i tính còn x?y ra trên các ph??ng ti?n giao th?ng c?ng c?ng khi mà ph? n? lu?n có ít ch? ng?i h?n. Trong tri?u ??i c?a Shah, ?? có s? gia t?ng c?a s? l??ng ph? n? tham gia l?c l??ng lao ??ng, nh?ng theo các ??o lu?t t?n giáo m?i, ?? có s? suy gi?m m?nh v? s? ph? n? trong l?c l??ng lao ??ng c?a Iran. M?t s? ph? n? n?m gi? các ch?c v? cao c?p trong chính quy?n c?ng ?? bu?c ph?i t? ch?c vì nh?ng lu?t m?i này. T?t c? m?i n? l?c c?a shah nh?m c?i cách ??t n??c, Tay ph??ng hóa và gi?i phóng ph? n?, ??u ?? b? xóa b? b?i n??c C?ng hòa H?i giáo .

Ngay sau khi tr? thành l?nh ??o t?i cao vào tháng 2 n?m 1979, Khomeini ?? tuyên b? áp d?ng hình ph?t t? hình ??i v?i ng??i ??ng tính. Trong kho?ng th?i gian t? tháng 2 ??n tháng 3, m??i sáu ng??i Iran ?? b? x? t? do các t?i liên quan ??n tình d?c . Khomeini c?ng t?o ra m?t "Toà án Cách m?ng". Là m?t ph?n c?a chi?n d?ch "làm s?ch" x? h?i, các tòa án này ?? x? t? h?n 100 ng??i nghi?n ma túy, gái m?i dam, ??ng tính luy?n ái, nh?ng ng??i hi?p dam và ngo?i tình . N?m 1979, Khomeini ?? tuyên b? r?ng vi?c x? t? nh?ng ng??i ??ng tính luy?n ái (c?ng nh? gái m?i dam và ngo?i tình) là h?p ly trong m?t n?n v?n minh ??o ??c theo ngh?a t??ng t? nh? hành ??ng c?t m?t mi?ng da ?? b? m?c nát .

Chính ph? m?i b?t ??u thanh tr?ng phe ??i l?p chính tr? phi H?i giáo, c?ng nh? c?a nh?ng ng??i H?i giáo ???c coi là kh?ng ?? tri?t ??. M?c dù c? nh?ng ng??i theo ch? ngh?a dan t?c và nh?ng ng??i theo ch? ngh?a Marx ban ??u ?? tham gia v?i nh?ng ng??i H?i giáo ?? l?t ?? Shah, nh?ng hàng ch?c ngàn ng??i trong s? h? ?? b? ch? ?? m?i x? t? sau ?ó . Nhi?u c?u b? tr??ng và quan ch?c trong chính ph? c?a Shah, bao g?m c?u th? t??ng Amir-Abbas Hoveyda, ?? b? x? b?n d? man . Vào n?m 1983, C? quan Tình báo Trung ??ng (CIA) ?? cung c?p danh sách các ?i?p viên và c?ng tác viên KGB c?a Liên X? ?ang ho?t ??ng t?i Iran cho Khomeini, sau ?ó Khomeini ?? ra quy?t ??nh x? t? t?i 200 ng??i C?ng s?n và ??t ??ng C?ng s?n Tudeh c?a Iran ra ngoài vòng pháp lu?t.

Khomeini th? hi?n r?t ít s? quan tam ??i v?i n?n kinh t? ??t n??c, chính ?ng c?ng kh?ng ??nh mình coi tr?ng "tinh th?n h?n v?t ch?t" . Sáu tháng sau bài phát bi?u ??u tiên, Khomeini bày t? s? b?c t?c v?i nh?ng l?i phàn nàn c?a ng??i dan v? m?c s?ng gi?m m?nh c?a Iran sau cách m?ng, ?ng ?? nói r?ng: "T?i kh?ng th? tin r?ng m?c ?ích c?a t?t c? nh?ng s? hy sinh này ch? là ?? mua ???c nh?ng qu? d?a r? ti?n h?n" . Trong m?t d?p khác, nh?n m?nh t?m quan tr?ng c?a t? vì ??o so v?i s? th?nh v??ng v? v?t ch?t, ?ng nói: "Có ai mu?n con cháu chúng ta t? vì ??o ?? có ???c m?t ng?i nhà t? t? kh?ng? Nó kh?ng ph?i là v?n ?? quan tr?ng. V?n ?? quan tr?ng là th? gi?i bên kia" . ?ng c?ng ?? tr? l?i m?t cau h?i v? các chính sách kinh t? c?a mình b?ng cách tuyên b? th?ng th?ng r?ng "kinh t? là dành cho nh?ng con l?a" Các y?u t? khác c?ng ?nh h??ng ??n kinh t? Iran bao g?m cu?c chi?n tranh lau dài v?i Iraq t? n?m 1980, chi phí d?n ??n n? chính ph? và l?m phát, và các bi?n pháp c?m v?n c?a M? làm xói mòn thu nh?p cá nhan và khi?n cho t? l? th?t nghi?p t?ng ch?a t?ng th?y .

T? l? nghèo ?ói ?? t?ng g?n 45% trong 6 n?m ??u c?m quy?n c?a Khomeini . Dòng ng??i di c? t? Iran ra n??c ngoài c?ng t?ng m?nh, l?n ??u tiên trong l?ch s? c?a ??t n??c x?y ra tình tr?ng nh? v?y . K? t? khi cu?c cách m?ng và chi?n tranh v?i Iraq di?n ra, ??c tính "hai ??n b?n tri?u doanh nhan, chuyên gia, k? thu?t viên và th? th? c?ng lành ngh?" c?a Iran ?? di c? sang các n??c khác.

Th? m?c

• Amuzgar, Jahangir (1991). The Dynamics of the Iranian Revolution: The Pahlavis' Triumph and Tragedy: 31. SUNY Press.
• Arjomand, Said Amir (1988). Turban for the Crown: The Islamic Revolution in Iran. Oxford University Press.
• Abrahamian, Ervand (1982). Iran between two revolutions. Princeton University Press.
• Bakhash, Shaul (1984). Reign of the Ayatollahs. Basic Books.
• Benard, Cheryl and Khalilzad, Zalmay (1984). "The Government of God" — Iran's Islamic Republic. Columbia University Press.{{Chú thích sách}}: Qu?n ly CS1: nhi?u tên: danh sách tác gi? (liên k?t)
• Graham, Robert (1980). Iran, the Illusion of Power. St. Martin's Press.
• Harney, Desmond (1998). The priest and the king: an eyewitness account of the Iranian revolution. I.B. Tauris.
• Harris, David (2004). The Crisis: the President, the Prophet, and the Shah — 1979 and the Coming of Militant Islam. Little, Brown.
• Hoveyda, Fereydoun (2003). The Shah and the Ayatollah: Iranian mythology and Islamic revolution. Praeger.
• Kapuscinski, Ryszard (1985). Shah of Shahs. Harcourt Brace, Jovanovich.
• Keddie, Nikki (2003). Modern Iran: Roots and Results of Revolution. Yale University Press.
• Kepel, Gilles (2002). The Trail of Political Islam. Harvard University Press.
• Mackey, Sandra (1996). The Iranians: Persia, Islam and the Soul of a Nation. Dutton.
• Miller, Judith (1996). God Has Ninety Nine Names. Simon & Schuster.
• Moin, Baqer (2000). Khomeini: Life of the Ayatollah. Thomas Dunne Books.
• Roy, Olivier (1994). The Failure of Political Islam. Harvard University Press. {{Chú thích sách}}: ?? b? qua v?n b?n “translated by Carol Volk” (tr? giúp)
• Ruthven, Malise (2000). Islam in the World. Oxford University Press.
• Schirazi, Asghar (1997). The Constitution of Iran. Tauris.
• Shirley, Edward (1997). Know Thine Enemy. Farra.
• Taheri, Amir (1985). The Spirit of Allah. Adler & Adler.
• Wright, Robin (2000). The Last Great Revolution: Turmoil And Transformation In Iran. Alfred A. Knopf: Distributed by Random House.
• Zabih, Sepehr (1982). Iran Since the Revolution. Johns Hopkins Press.
• Zanganeh, Lila Azam (editor) (2006). My Sister, Guard Your Veil, My Brother, Guard Your Eyes: Uncensored Iranian Voices. Beacon Press. {{Chú thích sách}}: |author= có tên chung (tr? giúp)